حافظوا على‏الصّلوات

 

حَافِظُواْ عَلَى الصَّلَوَاتِ والصَّلاَةِ الْوُسْطَى وَقُومُواْ لِلّهِ قَانِتِینَ.  البقرة آیه : 238

ترجمه آیت الله مشکینی:

بر همه نمازها و (به ویژه) نماز میانه (نماز ظهر) محافظت نمایید و (در نماز و در هر امرى) براى خدا خاضعانه به پا خیزید

 

**تفسیر مجمع البیان:**

«حافظوا على‏الصّلوات و الصّلوةالوسطى»

شما مردم باایمان! بر همه نمازهاى واجب - بویژه نماز میانه - و اوقات و ارکان و مقرّرات آنها دقیق باشید و در اجراى شایسته و بایسته آنها بکوشید. توصیه به همه نمازها و آنگاه به نماز میانه، بر اهمیت و شکوه و عظمت آن دلالت دارد؛ بسان این آیه شریفه که از دشمنى با همه فرشتگان بویژه دو فرشته گرانقدر خدا هشدار مى‏دهد: «مَنْ کانَ عَدُوَّاً لِلَّهِ وَ مَلائِکَتِهِ وَ رُسُلِهِ وَ جِبْریلَ وَ میکالَ فَاِنَ‏اللَّهَ عَدُوٌّ لِلْکافِرینَ»(417).

**در اینکه کدامیک از نمازهاى واجب نماز میانه است، دیدگاهها متفاوت است: **

1. انبوهى از مفسّران و بعضى از پیشوایان مذاهب چون ابوحنیفه برآنند که منظور، نماز ظهر است. گفتنى است که از دو امام راستین - حضرت باقر و صادق - (ع) نیز این مطلب روایت شده است. عدّه‏اى از پیشوایان «زیدیه» گفته‏اند: در روز جمعه، منظور از نماز میانه، نماز جمعه و در سایر روزها، نماز ظهر است. و از امیر مؤمنان(ع) هم همین را نقل کرده‏اند. شأن نزول آیه شریفه نیز با توجّه به روایاتى که درمورد آن رسیده است، این مطلب را تأیید مى‏کند.

**از امیر مؤمنان(ع) نقل کرده‏اند که ضمن تأیید این دیدگاه، فرمود: نماز ظهر نخستین نمازى است که واجب شد: «... و اوّل صلوة فرضت...».**

یُحِبُّونَهُمْ کَحُبِّ اللّهِ وَالَّذِینَ آمَنُواْ أَشَدُّ حُبًّا لِّلّهِ

 

وَمِنَ النَّاسِ مَن یَتَّخِذُ مِن دُونِ اللّهِ أَندَاداً یُحِبُّونَهُمْ کَحُبِّ اللّهِ وَالَّذِینَ آمَنُواْ أَشَدُّ حُبًّا لِّلّهِ وَلَوْ یَرَى الَّذِینَ ظَلَمُواْ إِذْ یَرَوْنَ الْعَذَابَ أَنَّ الْقُوَّةَ لِلّهِ جَمِیعاً وَأَنَّ اللّهَ شَدِیدُ الْعَذَابِ.  البقرة آیه : 165

و برخى از مردم به جاى خدا همتایانى (از بت‏ها و ستارگان و اجنّه) برمى‏گزینند که آنها را چنان که باید خدا را دوست داشت دوست مى‏دارند، ولى کسانى که ایمان آورده‏اند محبتشان به خداوند بیشتر است (از محبت آنها به معبوداتشان). و اگر کسانى که ستم کرده‏اند آن هنگام که عذاب (آخرت) را مشاهده مى‏کنند ببینند که قدرت و نیرو همه از آن خداست و خدا سخت‏کیفر است (به شدت پشیمان خواهند شد)

 

تفسیر مجمع البیان:

«و من‏النّاس من یتّخذ من دون‏اللّه انداداً»

و گروهى از مردم، همتایانى دربرابر خداى یکتا برمى‏گیرند

به اعتقاد عدّه‏اى از مفسّران، منظور از واژه «انداد» در آیه شریفه، بتهایى است که شرک گرایان آنها را مى‏پرستیدند؛ امّا پنجمین امام‏نور (ع) ضمن تفسیر آیه شریفه، فرمود: منظور از «انداد»، رهبران بیدادگرند؛ که ادامه آیه شریفه نیز این بیان را تأیید مى‏کند؛ زیرا مى‏فرماید: و آنها را بسان خدا دوست مى‏دارند (یحبّونهم کحبّ‏اللَّه)؛ و روشن است که آنان بتها را با آگاهى بر این حقیقت که نه قدرت سوددهى داشتند و نه توان زیان رساندن، اینگونه دوست داشته باشند. بعلاوه، آیه بعد این دیدگاه را روشنتر مى‏سازد: «اذ تبرّءالّذین اتّبعوا من‏الّذین اتّبعوا...».

در معناى واژه «کحبّ‏اللّه»، دیدگاهها متفاوت است:

1. بعضى، ازجمله ابن عبّاس، مى‏گویند: تقدیر آیه به این ترتیب است که آنان خدایان خیالى خود را همانند شما مردم باایمان که خداى را دوست مى‏دارید، دوست دارند: «کحبّکم‏اللّه».

2. برخى دیگر مى‏گویند: مقصود این است که: آنان که شرک گرا و بت‏پرست بودند، خداى یکتا را نیز مى‏شناختند؛ امّا بتهاى خود را بسان خدا دوست مى‏داشتند: «کحبّهم‏اللّه».

3. و جمعى نیز مى‏گویند: منظور این است که شرک‏گرایان آنگونه که باید خدا را دوست داشته باشند، بتها را دوست مى‏داشتند.

الَّذِینَ إِذَا أَصَابَتْهُم مُّصِیبَةٌ قَالُواْ إِنَّا لِلّهِ وَإِنَّـا إِلَیْهِ رَاجِعونَ

 

 الَّذِینَ إِذَا أَصَابَتْهُم مُّصِیبَةٌ قَالُواْ إِنَّا لِلّهِ وَإِنَّـا إِلَیْهِ رَاجِعونَ @ أُولَـئِکَ عَلَیْهِمْ صَلَوَاتٌ مِّن رَّبِّهِمْ وَرَحْمَةٌ وَأُولَـئِکَ هُمُ الْمُهْتَدُونَ. البقرة: 156 و 157

همان کسانى که چون مصیبتى بر آنها وارد شود گویند: همانا ما از آن خداییم (ملک حقیقى اوییم به ملاک آنکه خلق و حفظ و تدبیر امور و اعدام ما به دست اوست) و همانا به سوى او باز خواهیم گشت. 

آنها هستند که بر آنها درودها و رحمتى از جانب پروردگارشان مى‏رسد، و آنها هستند که رهیافته‏اند

لَقَدْ أَنزَلْنَا إِلَیْکُمْ کِتَابًا فِیهِ ذِکْرُکُمْ أَفَلَا تَعْقِلُونَ

    و حقّا که ما به سوى شما (و همه آیندگان تاریخ) کتابى نازل کردیم که در آن یادآورى شماست (به احکام دینى و اخلاقى و معارف گوناگون) آیا نمى‏اندیشید؟

تفسیر مجمع البیان:
هان اى گروه قریش!
اى مردم! به یقین ما کتابى به سوى شما فروفرستاده‏ایم که یاد و نام خدا و پند و اندرزهاى حکیمانه ودرس‏آموز در آن است، و اگر به راستى آن را بشناسید و به آن ایمان آورید و عمل کنید شرف و عزت شما را تضمین مى‏کند.
در آیه دیگرى در همین مورد مى‏فرماید: و انّه لذکر لک و لقومک...
و به راستى که قرآن براى تو اى پیامبر و براى جامعه و مردم تو مایه یادآورى است...
پاره‏ ى بر آنند که روى سخن در آیه شریفه با امّت عرب است، چرا که قرآن به زبان آنان فرود آمده است.
اما به باور پاره‏اى دیگر روى سخن با همه توحیدگرایان است، چرا که قرآن مایه شرف و عزّت و شکوه همه ایمان‏آوردگان راستین است.
از دیدگاه برخى منظور آیه این است که در این کتاب پرشکوه همه قوانین و مقررات مورد نیاز شما آمده است و شما با آراسته شدن به فرهنگ واقعى آن بى‏نیاز خواهید شد
اما از دیدگاه برخى دیگر منظور این است که در این قرآن همه ارزش‏هاى اخلاقى و انسانى آمده است تا شما خود را بدانها آراسته سازید.
اَفَلا تَعْقِلُونَ‏
پس آیا به آنچه وسیله برترى و عزّت و شکوه شماست، نمى‏نگرید و در باره آن نمى‏اندیشید و خردتان را به کار نمى‏گیرید؟

یس

 

     یس . سوره : یس آیه : 1

     یا، سین. این حروف رمزهایى میان اللَّه و رسول اوست. و این کتاب مرکب از همین حروف است ولى کسى را توان آوردن مانند آن نیست. و این کتاب داراى محکمات و این گونه متشابهات است. اى انسان (یگانه در انسانیت)

    تفسیر مجمع البیان:

      این نام و عنوان براى این سوره مبارکه، از آغازین آیه آن برگرفته شده، و از حروف پر رمز و رازى است که در آغاز برخى دیگر از سوره‏هاى قرآن شریف آمده است. به گونه‏اى که مفسران در این مورد آورده‏اند، در اینجا روى سخن با پیامبر گرامى است، و خداى فرزانه آن وجود گرانمایه را با این نام پراسرار مخاطب مى‏سازد که: هان اى پیامبر! به قرآن حکمت‏آموز سوگند که تو از جمله پیامبرانى! تو بر راهى راست و بى‏انحراف قرار دارى، و کتابى که بر تو وحى مى‏گردد از سوى آن خداى شکست‏ناپذیر مهربان فرود آمده است...

صعود به آسمان

 

     فَمَن یُرِدِ اللّهُ أَن یَهْدِیَهُ یَشْرَحْ صَدْرَهُ لِلإِسْلاَمِ وَمَن یُرِدْ أَن یُضِلَّهُ یَجْعَلْ صَدْرَهُ ضَیِّقًا حَرَجًا کَأَنَّمَا یَصَّعَّدُ فِی السَّمَاء کَذَلِکَ یَجْعَلُ اللّهُ الرِّجْسَ عَلَى الَّذِینَ لاَ یُؤْمِنُونَ  الانعام آیه : 125

     پس کسى که خدا بخواهد او را (به خاطر سوابق نیکش) هدایت نماید سینه او را براى (پذیرش) اسلام مى‏گشاید، و کسى را که بخواهد در گمراهیش رها سازد سینه‏اش را به شدت گرفته و تنگ مى‏کند که گویى به زحمت در آسمان رو به بالا مى‏رود. این گونه خداوند پلیدى را بر کسانى قرار مى‏دهد که ایمان نمى‏آورند.

 

     تفسیر مجمع البیان:

      فَمَنْ یُرِدِ اللَّهُ اَنْ یَهْدِیَهُ یَشْرَحْ صَدْرَهُ لِلْاِسْلامِ‏

     پس کسى را که خدا بخواهد راه نماید، سینه و دل او را براى گرایش به حق و پذیرش اسلام مى‏گشاید...

     در تفسیر آیه مبارکه دیدگاهها اندکى متفاوتند:

     1 - به باور گروهى منظور این است که: هرکه را خدا بخواهد به‏سوى پاداش پرشکوه خود و راه بهشت راه نماید، تصمیم او در پذیرش اسلام و استوارى در عمل به آن را، نیرومند و پرتوان مى‏سازد و برایش انگیزه‏هایى پدید مى‏آورد که به دین خدا چنگ زند و وسوسه‏هاى شیطانى و انگیزه‏ها و خاطره‏هاى بیهوده و تباه آفرین را از راه مهر و لطف و به پاداش حق پذیرى از دل او مى‏زداید.

در این مورد، در آیه دیگرى مى‏فرماید: و الّذین اهتدوا زادهم هدى

     و کسانى که به هدایت گراییدند، خدا آنان را هدایت و موفقیت بیشترى بخشید...

     و نیز مى‏فرماید: و یزید اللَّه الّذین اهتدوا هدى

     و خدا کسانى را که هدایت یافته‏اند، بر هدایتشان مى‏افزاید.

     وَمَنْ یُرِدْ اَنْ یُضِلَّهُ یَجْعَلْ صَدْرَهُ ضَیِّقاً حَرَجاً 

     و هرکس را خدا بخواهداز پاداش و کرامت خود به خاطر عملکرد ناروایش گمراه سازد، به کیفر حق ناپذیرى - بى‏آنکه از ایمان آوردن وى جلوگیرى نموده و یا از او سلب قدرت کند - سینه‏اش را تنگ و فشرده مى‏سازد.

وَإِذَا قِیلَ لَهُمْ لاَ تُفْسِدُواْ فِی الأَرْضِ قَالُواْ إِنَّمَا نَحْنُ مُصْلِحُونَ

 

**وَإِذَا قِیلَ لَهُمْ لاَ تُفْسِدُواْ فِی الأَرْضِ قَالُواْ إِنَّمَا نَحْنُ مُصْلِحُونَ.  أَلا إِنَّهُمْ هُمُ الْمُفْسِدُونَ وَلَـکِن لاَّ یَشْعُرُونَ

وَإِذَا قِیلَ لَهُمْ آمِنُواْ کَمَا آمَنَ النَّاسُ قَالُواْ أَنُؤْمِنُ کَمَا آمَنَ السُّفَهَاء أَلا إِنَّهُمْ هُمُ السُّفَهَاء وَلَـکِن لاَّ یَعْلَمُونَ

 وَإِذَا لَقُواْ الَّذِینَ آمَنُواْ قَالُواْ آمَنَّا وَإِذَا خَلَوْاْ إِلَى شَیَاطِینِهِمْ قَالُواْ إِنَّا مَعَکْمْ إِنَّمَا نَحْنُ مُسْتَهْزِؤُونَ

 اللّهُ یَسْتَهْزِىءُ بِهِمْ وَیَمُدُّهُمْ فِی طُغْیَانِهِمْ یَعْمَهُونَ.  أُوْلَـئِکَ الَّذِینَ اشْتَرُوُاْ الضَّلاَلَةَ بِالْهُدَى فَمَا رَبِحَت تِّجَارَتُهُمْ وَمَا کَانُواْ مُهْتَدِینَ.** آیات 11 تا 16 سوره بقره

و چون به آنها گفته شود: در روى زمین فساد نکنید گویند: جز این نیست که ما اصلاح گریم. آگاه باش که آنها فسادگرانند و لکن نمى‏فهمند

و چون به آنها گفته شود: ایمان آورید چنان که مردم ایمان آورده‏اند (در دل خود) مى‏گویند: آیا ما هم مانند سفیهان ایمان آوریم؟! آگاه باشند که آنها خود سفیهند ولى نمى‏دانند

و چون با کسانى که ایمان آورده‏اند دیدار کنند گویند: ما ایمان آوردیم، و هنگامى که با شیطان‏هاى خود (یاران سرکش خود) خلوت کنند گویند: بى‏تردید ما با شماییم، جز این نیست که ما (آنها را با اظهار ایمان) مسخره مى‏کنیم

خدا هم آنها را (در قیامت) مسخره خواهد کرد و (اکنون) در طغیانشان که کورکورانه در آن به سر مى‏برند مهلت مى‏دهد و تقویت مى‏کند

آنها کسانى هستند که گمراهى را به بهاى هدایت خریدند، پس نه تجارتشان سود داد و نه از ره‏یافتگان بودند

إِنَّ الْإِنسَانَ لَفِی خُسْرٍ

 

      وَالْعَصْرِ

•      سوگند به عصر- روزگار یا هر عصرى یا وقت نماز عصر یا عصر نبوت یا عصر مهدى

      إِنَّ الْإِنسَانَ لَفِی خُسْرٍ

     مسلّما انسان (به لحاظ رو به نقصان و زوال بودن عمر او، و غلبه هوى و شیطان بر او) در زیان است

      إِلَّا الَّذِینَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ وَتَوَاصَوْا بِالْحَقِّ وَتَوَاصَوْا بِالصَّبْرِ

     مگر کسانى که ایمان آوردند و کارهاى نیک و شایسته کردند و یکدیگر را به راستى و درستى اندرز دادند و یکدیگر را به شکیبایى- و پایدارى- سفارش کردند.

     تفسیر المیزان:
     این سوره تمامى معارف قرآنى و مقاصد مختلف آن را در کوتاه‏ترین بیان خلاصه کرده، و این سوره از نظر مضمون، هم مى‏تواند مکى باشد و هم مدنى، چیزى که هست به مکى بودن شباهت بیشترى دارد.
     " وَ الْعَصْرِ" در این کلمه به عصر سوگند یاد شده، و از نظر مضمونى که دو آیه بعد دارد مناسب‏تر آن است که منظور از عصر، عصر ظهور رسول خدا (ص) باشد، که عصر طلوع اسلام بر افق مجتمع بشرى، و ظهور و غلبه حق بر باطل است، چون مضمون دو آیه بعد این‏ است که خسران عالم انسان را فراگیر است و تنها کسانى را فرا نمى‏گیرد که از حق پیروى نموده، و در برابر آن صبر کنند، و این اقلیت عبارتند از کسانى که به خدا و روز جزا ایمان آورده و عمل صالح کنند.
     و در بعضى  از روایات آمده که منظور، عصر ظهور مهدى (ع) است که در آن عصر حق بر باطل به طور کامل غلبه کند.
     " إِنَّ الْإِنْسانَ لَفِی خُسْرٍ" مراد از کلمه" انسان" جنس انسان است، و کلمه" خسر" و" خسران" و" خسار"" خسارة" همه به معناى نقص در سرمایه است.
     راغب مى‏گوید: این کلمه هم در مورد انسان استعمال مى‏شود، و گفته مى‏شود: فلانى خسران کرد، و هم در مورد عمل انسان بکار مى‏رود و مى‏گویند: تجارت فلانى خسران کرد 
    و اگر در آیه مورد بحث کلمه" خسر" بدون الف و لام آمده به منظور بزرگداشت آن بوده، و خواسته است بفهماند انسان در خسرانى عظیم است، احتمال هم دارد به منظور تنویع باشد، و بفهماند آدمى در نوعى مخصوص از خسران قرار دارد، غیر خسران مالى و آبرویى، بلکه خسران در ذات که خداى تعالى در باره‏اش فرموده: " الَّذِینَ خَسِرُوا أَنْفُسَهُمْ وَ أَهْلِیهِمْ یَوْمَ الْقِیامَةِ أَلا ذلِکَ هُوَ الْخُسْرانُ الْمُبِینُ"      " إِلَّا الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ" این استثنا استثناى از جنس انسان است که محکوم به خسران است، و استثنا شدگان افرادى هستند که متصف به ایمان و اعمال صالح باشند چنین افرادى ایمن از خسرانند.

وَإِذَا مَسَّ الإِنسَانَ الضُّرُّ دَعَانَا

      وَإِذَا مَسَّ الإِنسَانَ الضُّرُّ دَعَانَا لِجَنبِهِ أَوْ قَاعِدًا أَوْ قَآئِمًا فَلَمَّا کَشَفْنَا عَنْهُ ضُرَّهُ مَرَّ کَأَن لَّمْ یَدْعُنَا إِلَى ضُرٍّ مَّسَّهُ کَذَلِکَ زُیِّنَ لِلْمُسْرِفِینَ مَا کَانُواْ یَعْمَلُونَ. .  یونس آیه : 12

     و چون انسان را سختى و زیان رسد ما را (در همه حال) به پهلو خفته یا نشسته یا ایستاده مى‏خواند، و چون سختى و زیانش را از او برداریم آن چنان مى‏رود که گویى ما را براى (رفع) آسیبى که به وى رسیده نخوانده است! این چنین براى اسرافکاران آنچه که به جا مى‏آورند آراسته شده است.

     تفسیر مجمع البیان:

     دو نکته درس آموز:
     1 - آیه شریفه به مردمى که پس از رنج‏ها و مشکلات به آسایش مى‏رسند و پس از بلاها و گرفتاریها به لطف خدا امواج نسیم شادى و شادمانى و بهروزى در زندگى آنان وزیدن آغاز مى‏کند، هشدار مى‏دهد که خدا را فراموش نسازند و هماره سپاس نعمت‏هاى او را بگذارند و تداوم آنها را از آن ارزانى دارنده نعمت‏ها بخواهند.
     2 - و نیز مردم را به شکیبایى و پایدارى در گرفتارى‏ها و مشکلات و پیکار هدفدار وسودمند با آنها براى نجات خویش و نیایش با خدا، و مدد خواهى از آن سر چشمه قدرتها سفارش مى‏کند و هشدار مى‏دهد که انسان براى نایل آمدن به پاداش، نباید در گرفتاریها زارى و بى‏تابى کند.

فَمَن یَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ خَیْرًا یَرَهُ

 

 

     فَمَن یَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ خَیْرًا یَرَهُ ؛ وَمَن یَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ شَرًّا یَرَهُ .  الزلزلة آیه : 7و8

     پس هر که هموزن ذرّه‏اى نیکى کند [نتیجه‏] آن را خواهد دیدو هر که هموزن ذرّه‏اى بدى کند [نتیجه‏] آن را خواهد دید.

 

     تفسیر نمونه :

 

 

     ((مثقال )) در لغت هم به معنى ثقل و سنگینى آمده ، و هم ترازوئى که با آن سنگینى اشیاء را مى سنجند، و در اینجا به همان معنى اول است .براى ((ذرة )) نیز در لغت و کلمات مفسران تفسیرهاى گوناگونى ذکر شده است : گاه به معنى مورچه کوچک ، و گاه گرد و غبارى که وقتى دست را بر زمین بگذاریم و برداریم به آن مى چسبد، و گاه به معنى ذرات بسیار کوچک غبار که در فضا معلق است و به هنگامى که آفتاب از روزنه اى به اطاق تاریک مى تابد آشکار مى گردد تفسیر شده است .
     مى دانیم امروز کلمه ((ذره )) را به ((اتم )) نیز اطلاق مى کنند و بمب اتمى را ((القنبلة الذریة )) مى گویند، اتم به قدرى کوچک است که نه با چشم عادى ، و نه با دقیق ترین میکروسکوپها قابل مشاهده نیست ، و تنها آثار آن را مشاهده مى کنند، و حجم و وزن آن با محاسبات علمى قابل سنجش است ، و به قدرى کوچک است که چند میلیون روى نوک سوزنى جاى مى گیرد!
     مفهوم ذره هر چه باشد منظور در اینجا کوچکترین وزنها است .
     به هر حال این آیه از آیاتى است که پشت را مى لرزاند و نشان مى دهد که حسابرسى خداوند در آن روز فوق العاده دقیق و حساس است ، و ترازوهاى سنجش عمل در قیامت آنقدر ظریف است که حتى کوچکترین اعمال انسانى را وزن مى کنند و به حساب مى آورند.