وَإِذَا مَسَّ الإِنسَانَ الضُّرُّ دَعَانَا

      وَإِذَا مَسَّ الإِنسَانَ الضُّرُّ دَعَانَا لِجَنبِهِ أَوْ قَاعِدًا أَوْ قَآئِمًا فَلَمَّا کَشَفْنَا عَنْهُ ضُرَّهُ مَرَّ کَأَن لَّمْ یَدْعُنَا إِلَى ضُرٍّ مَّسَّهُ کَذَلِکَ زُیِّنَ لِلْمُسْرِفِینَ مَا کَانُواْ یَعْمَلُونَ. .  یونس آیه : 12

     و چون انسان را سختى و زیان رسد ما را (در همه حال) به پهلو خفته یا نشسته یا ایستاده مى‏خواند، و چون سختى و زیانش را از او برداریم آن چنان مى‏رود که گویى ما را براى (رفع) آسیبى که به وى رسیده نخوانده است! این چنین براى اسرافکاران آنچه که به جا مى‏آورند آراسته شده است.

     تفسیر مجمع البیان:

     دو نکته درس آموز:
     1 - آیه شریفه به مردمى که پس از رنج‏ها و مشکلات به آسایش مى‏رسند و پس از بلاها و گرفتاریها به لطف خدا امواج نسیم شادى و شادمانى و بهروزى در زندگى آنان وزیدن آغاز مى‏کند، هشدار مى‏دهد که خدا را فراموش نسازند و هماره سپاس نعمت‏هاى او را بگذارند و تداوم آنها را از آن ارزانى دارنده نعمت‏ها بخواهند.
     2 - و نیز مردم را به شکیبایى و پایدارى در گرفتارى‏ها و مشکلات و پیکار هدفدار وسودمند با آنها براى نجات خویش و نیایش با خدا، و مدد خواهى از آن سر چشمه قدرتها سفارش مى‏کند و هشدار مى‏دهد که انسان براى نایل آمدن به پاداش، نباید در گرفتاریها زارى و بى‏تابى کند.

     تفسیر المیزان:

     کلمه" ضر"- به ضم ضاد- به معناى حوادث و امورى است که به جان آدمى ضرر برساند. و معناى جمله" دَعانا لِجَنْبِهِ أَوْ قاعِداً أَوْ قائِماً" این است که وقتى به انسان ضررى مى‏رسد ما را مى‏خواند در حالى که به پهلو افتاده و یا نشسته و یا ایستاده است. و ظاهرا این تردید به منظور تعمیم مى‏باشد و مى‏خواهد بفرماید: چه به پهلو و چه نشسته و چه ایستاده و چه در هر حال دیگرى که فرض شود بر دعا و خواندن ما اصرار مى‏ورزد، و در هیچ حالى ما را فراموش نمى‏کند. ممکن هم هست هر سه کلمه" لِجَنْبِهِ أَوْ قاعِداً أَوْ قائِماً" همگى حال از کلمه" الانسان" باشد، نه حال از فاعل" دعانا"، در این صورت عامل در این سه حال کلمه" مس" مى‏باشد، و معناى جمله چنین مى‏شود:" وقتى که ناملایمى به انسان برسد، او در حالى که خوابیده یا نشسته و یا ایستاده در همان حال ما را مى‏خواند". و این معنا در بعضى از روایات بى سند وارد شده. و جمله" دَعانا لِجَنْبِهِ" مربوط به بیمارى است که قدرت برخاستن ندارد، و جمله" او قاعدا" مربوط به مریضى است که نمى‏تواند بایستد، و جمله" او قائما" مربوط به افراد سالم است.
     و جمله" مَرَّ کَأَنْ لَمْ یَدْعُنا إِلى‏ ضُرٍّ مَسَّهُ" کنایه است از فراموشى و غفلت از چیزى که فراموش نمى‏شود.
     و معناى آیه این است که: وقتى بلاء و ناملایمى جانکاه به انسان مى‏رسد مدام و بدون وقفه ما را به منظور رفع آن بلاء مى‏خواند و برخواندن خود اصرار مى‏ورزد، و همین که بلاى او را برطرف مى‏کنیم بکلى ما را فراموش مى‏کند، و دلش به سوى همان کارهایى که قبلا داشت کشیده مى‏شود، آرى، این چنین اعمال که اسرافگران و مفرطان در تمتع به زخارف دنیوى دارند، در نظرشان زیبا جلوه مى‏کند، آن قدر زیبا که جانب ربوبیت پروردگار را بکلى از یاد مى‏برند، و به فرضى هم که کسى آنان را یاد آورى کند اصلا از یاد خدا روى بر مى‏گردانند.
     سبب ضلالت و طغیان کافران و غفلت ورزیدنشان از خداى تعالى‏]
     و در این آیه علت اینکه منکرین معاد به ضلالت و غى خود ادامه مى‏دهند بیان شده، و خصوصیات آن سبب ذکر شده، و آن این است که اینگونه افراد مثلشان مثل انسانى است که گرفتار بلاء و ضرى جانکاه شده، و به خاطر این گرفتارى خداى تعالى را مى‏خواند، و یکسره،اى خدا اى خدا مى‏کند، و اصرار مى‏ورزد تا آنکه خدا گرفتاریش را- که به خاطر رفع آن خدا خدا مى‏کرد- برطرف سازد، و ناگهان دنبال همان نافرمانى‏ها که قبلا داشت بگیرد، و فراموش کند که همو بود که آن همه خدا خدا مى‏کرد، هم چنان که علت این فراموشى این است که بعد از نجات از گرفتارى شیطان گناهان و شهوات را در نظر او جلوه مى‏دهد آن چنان که یاد آن شهوات جاى خالى در دل او براى یاد خدا باقى نمى‏گذارد، و خدا را بعد از مدتها خدا خدا کردن از یادش مى‏برد.
     همچنین این اسرافگران و منکرین معاد علت انکارشان این است که شیطان اعمال زشت آنان را در نظر آنان زینت داده، در نتیجه دلهایشان به سوى آن اعمال کشیده شد، بطورى که جایى براى یاد خدا در آن نماند، و قهرا خدا از یادشان رفت، و با اینکه خداى تعالى با فرستادن رسولان پیشین و با معجزاتى روشن مقام خود را به آنان یادآورى کرد و توجهشان داد به اینکه اقوام پیشین را به جرم اینکه ایمان نیاوردند و به جرم اینکه ظلم کردند هلاکشان ساخت مع ذلک ایمان نیاوردند، و این سنتى است از خداى تعالى که مردم مجرم را اینطور جزاء مى‏دهد.