حافظوا علىالصّلوات
شنبه, ۷ ارديبهشت ۱۳۹۲، ۱۰:۳۹ ب.ظ
حَافِظُواْ عَلَى الصَّلَوَاتِ والصَّلاَةِ الْوُسْطَى وَقُومُواْ لِلّهِ قَانِتِینَ. البقرة آیه : 238
ترجمه آیت الله مشکینی:
بر همه نمازها و (به ویژه) نماز میانه (نماز ظهر) محافظت نمایید و (در نماز و در هر امرى) براى خدا خاضعانه به پا خیزید
**تفسیر مجمع البیان:**
«حافظوا علىالصّلوات و الصّلوةالوسطى»
شما مردم باایمان! بر همه نمازهاى واجب - بویژه نماز میانه - و اوقات و ارکان و مقرّرات آنها دقیق باشید و در اجراى شایسته و بایسته آنها بکوشید. توصیه به همه نمازها و آنگاه به نماز میانه، بر اهمیت و شکوه و عظمت آن دلالت دارد؛ بسان این آیه شریفه که از دشمنى با همه فرشتگان بویژه دو فرشته گرانقدر خدا هشدار مىدهد: «مَنْ کانَ عَدُوَّاً لِلَّهِ وَ مَلائِکَتِهِ وَ رُسُلِهِ وَ جِبْریلَ وَ میکالَ فَاِنَاللَّهَ عَدُوٌّ لِلْکافِرینَ»(417).
**در اینکه کدامیک از نمازهاى واجب نماز میانه است، دیدگاهها متفاوت است: **
1. انبوهى از مفسّران و بعضى از پیشوایان مذاهب چون ابوحنیفه برآنند که منظور، نماز ظهر است. گفتنى است که از دو امام راستین - حضرت باقر و صادق - (ع) نیز این مطلب روایت شده است. عدّهاى از پیشوایان «زیدیه» گفتهاند: در روز جمعه، منظور از نماز میانه، نماز جمعه و در سایر روزها، نماز ظهر است. و از امیر مؤمنان(ع) هم همین را نقل کردهاند. شأن نزول آیه شریفه نیز با توجّه به روایاتى که درمورد آن رسیده است، این مطلب را تأیید مىکند.
**از امیر مؤمنان(ع) نقل کردهاند که ضمن تأیید این دیدگاه، فرمود: نماز ظهر نخستین نمازى است که واجب شد: «... و اوّل صلوة فرضت...».**
همچنین از آن حضرت روایت کردهاند که فرمود: پیامبر گرامى(ص) مىفرمود: خدا در آسمان دنیا، پدیدهاى دایرهمانند خلق کرده است که وقتى خورشید از آن مىگذرد، همه موجودات، پروردگار خویش را تسبیح مىگویند؛ به همین جهت، خداوند نماز ظهر را واجب ساخت تا در آن ساعت خوانده شود؛ چرا که آن ساعت، همان ساعت مبارکى است که درهاى آسمان گشوده مىشود و تا پایان برگزارى نمازها بسته نمىشود، و در آن ساعت است که دعا به هدف اجابت مىرسد.
2. دستهاى دیگر از مفسّران ازجمله ابن عبّاس، بهنقل از امیر مؤمنان(ع)، نماز عصر را نماز میانه شناختهاند. همچنین از پیامبر(ص) روایت کردهاند که فرمود: «بدانجهت که نماز عصر میان دو نماز بامداد و ظهر از یک طرف و نماز مغرب و عشا از طرف دیگر است، نماز میانه نامیده شده است».
و دلیل یادآورى ویژه آن درمیان نمازها این است که خواندن آن در ساعاتى از روز صورت مىگیرد که مردم به کار و تلاش مشغولند.
**از پیامبر(ص) نقل کردهاند که فرمود: آن که نماز عصرش ازدست برود، بسان کسى است که ثروت و خانوادهاش به مصیبتى گرفتار آمده است**: قال(ص): «الّذى تفوته صلوةالعصر فکانّما وُتِرَ اهله و مالَهُ». و نیز فرمود: در روزى که آسمان ابرى و خورشید نهان است، نماز را در نخستین فرصت بخوانید؛ چرا که اگر نماز عصر کسى ازدست برود، عملکرد او نابود و بىاثر مىشود: «بکّروا بالصّلوة فى یومالغیم، فانّه مَنْ فاتته صلوةالعصر حبط عمله».
3. گروهى نماز مغرب را نماز میانه دانستهاند. به اعتقاد آنان، این نماز ازنظر واژهها و جملات و رکعتها، میانه نمازهاست. **از پیامبر گرامى(ص) نقل کردهاند که فرمود: پرفضیلتترین نمازها در نزد خدا، نماز مغرب است که آن را براى مسافر و کسى که در وطن خویش حاضر است، مقرّر داشته است: «انّ افضلالصّلوات عنداللّه صلوةالمغرب». **
و نیز افزود: پروردگار با نماز مغرب، شب را آغاز مىکند و روز را پایان مىبرد؛ و کسى که نماز مغرب را بخواند و پس از آن دو رکعت نافله بجا آورد، پاداش او قصرى در بهشت است. و آن که پس از نماز مغرب، چهار رکعت نافله بخواند، خداوند بسیارى از گناهان او را مىآمرزد.
4. جمعى معتقدند که منظور از نماز میانه، نماز عشا است؛ چرا که این نماز، میان دو نماز بامداد و مغرب که در هیچ حال از تعداد رکعتهاى آنها کاسته نمىشود، قرار گرفته است و از پیامبر گرامى(ص) روایت کردهاند که فرمود: هر که نماز عشا را با جماعت بخواند، مانند کسى است که نیمى از شب را به عبادت خدا پرداخته است؛ و هر که نماز بامدادى را صحیح بخواند، بسان کسى است که همه شب را با پرستش و عبادت پروردگار بهپایان برده است.
5. برخى ازجمله جابربن عبداللّه انصارى مىگویند: منظور از نماز میانه، نماز بامدادى است؛ چرا که که این نماز، دربین نمازهاى شب و روز - یعنى میان نور و تاریکى - قرار گرفته و خود بطور جداگانه و بدون هیچ نماز دیگرى، واجب شده است. قرآن شریف در این مورد مىفرماید:
«... وَ قُرْآنَالْفَجْرِ اِنَّ قُرْآنَالْفَجْرِ کانَ مَشْهُودَاً.»(418)
... و نماز بامدادى را برپادار؛ چرا که نماز صبح پیوسته با حضور فرشتگان قرین است.
آرى؛ هم فرشتگان شب، نماز بامدادى را گواهى مىکنند و هم فرشتگان روز؛ همانگونه که آیه شریفه این بحث در ادامه مىفرماید: «قوموا للّه قانتین».
در تأیید این دیدگاه گفتهاند که: بامداد یکى از روزها ابن عبّاس نماز صبح را در مسجد بصره به جماعت مىخواند؛ که در قنوت آن، دستهاى خویش را بالا برد و دعا کرد و بعد از پایانیافتن نماز گفت: این همان نماز میانه است که خدا به ما فرمان داده فروتنانه آن را بجا آوریم.
«ثعلبى» نیز در تفسیر خویش بهنقل از «انس» آورده است که پیامبر گرامى(ص) همواره در نماز بامدادى دعا مىکرد و آن را با خضوع و فروتنى افزونترى بجا مىآورد.
6. و پارهاى از دانشمندان نیز بر این عقیدهاند که **منظور از نماز میانه، یکى از نمازهاى پنجگانه شبانهروزى است؛ و بدان دلیل مشخّص نشده کدامیک از نمازها، که مردم همه نمازها را فروتنانه و با خشوع کامل بجا آورند؛ و این درست بسان شب قدر یا اسم اعظم خداست که میان چند شب و نامهاى گرانقدر آفریدگار هستى ناشناخته مانده است؛ و نیز همانند ساعت پذیرفتهشدن دعاها و خواستههاست که درمیان تمامى شبانهروز مجهول است و براساس حکمت مخفى مانده است.**
**«و قوموا للّه قانتین»**
و فروتنانه و با نهایت خضوع، براى خدا بپاخیزید
درمورد این فرمان نیز دیدگاهها متفاوت است:
1. عدّهاى ازجمله ابنعبّاس برآنند که «قانتین» بهمعناى «دعاکنندگان» و «نیایشگران» است؛ چرا که قنوت، بهمفهوم «دعاکردن در نماز در حال ایستاده است». این معنا از دو امام نور - حضرت باقر و صادق - (ع) نیز روایت شده است.
2. بعضى نیز با روایتى از ابن عبّاس، «قانتین» را به «فرمانبرداران» معنا کردهاند.
3. برخى آن را بهمعناى «خاشعین» گرفته و گفتهاند: منظور از آن، هشدار از کار بیهوده و فقدان خشوع دل در نماز است.
4. جمعى دیگر آن را با «ساکنین» بهمعناى «آرامش دل و جان» معادل دانستهاند.
و به اعتقاد مؤلّف، واژه «قانت» در اصل بهمعناى «نیایش با خدا و دعا و پرستش او درحال ایستاده» است؛ که با این وصف ممکن است درمورد سایر عبادتها نیز بدان دلیل که عبادت هستند، بکار رود، گرچه قیام در آنها نباشد.
