یُحِبُّونَهُمْ کَحُبِّ اللّهِ وَالَّذِینَ آمَنُواْ أَشَدُّ حُبًّا لِّلّهِ

 

وَمِنَ النَّاسِ مَن یَتَّخِذُ مِن دُونِ اللّهِ أَندَاداً یُحِبُّونَهُمْ کَحُبِّ اللّهِ وَالَّذِینَ آمَنُواْ أَشَدُّ حُبًّا لِّلّهِ وَلَوْ یَرَى الَّذِینَ ظَلَمُواْ إِذْ یَرَوْنَ الْعَذَابَ أَنَّ الْقُوَّةَ لِلّهِ جَمِیعاً وَأَنَّ اللّهَ شَدِیدُ الْعَذَابِ.  البقرة آیه : 165

و برخى از مردم به جاى خدا همتایانى (از بت‏ها و ستارگان و اجنّه) برمى‏گزینند که آنها را چنان که باید خدا را دوست داشت دوست مى‏دارند، ولى کسانى که ایمان آورده‏اند محبتشان به خداوند بیشتر است (از محبت آنها به معبوداتشان). و اگر کسانى که ستم کرده‏اند آن هنگام که عذاب (آخرت) را مشاهده مى‏کنند ببینند که قدرت و نیرو همه از آن خداست و خدا سخت‏کیفر است (به شدت پشیمان خواهند شد)

 

تفسیر مجمع البیان:

«و من‏النّاس من یتّخذ من دون‏اللّه انداداً»

و گروهى از مردم، همتایانى دربرابر خداى یکتا برمى‏گیرند

به اعتقاد عدّه‏اى از مفسّران، منظور از واژه «انداد» در آیه شریفه، بتهایى است که شرک گرایان آنها را مى‏پرستیدند؛ امّا پنجمین امام‏نور (ع) ضمن تفسیر آیه شریفه، فرمود: منظور از «انداد»، رهبران بیدادگرند؛ که ادامه آیه شریفه نیز این بیان را تأیید مى‏کند؛ زیرا مى‏فرماید: و آنها را بسان خدا دوست مى‏دارند (یحبّونهم کحبّ‏اللَّه)؛ و روشن است که آنان بتها را با آگاهى بر این حقیقت که نه قدرت سوددهى داشتند و نه توان زیان رساندن، اینگونه دوست داشته باشند. بعلاوه، آیه بعد این دیدگاه را روشنتر مى‏سازد: «اذ تبرّءالّذین اتّبعوا من‏الّذین اتّبعوا...».

در معناى واژه «کحبّ‏اللّه»، دیدگاهها متفاوت است:

1. بعضى، ازجمله ابن عبّاس، مى‏گویند: تقدیر آیه به این ترتیب است که آنان خدایان خیالى خود را همانند شما مردم باایمان که خداى را دوست مى‏دارید، دوست دارند: «کحبّکم‏اللّه».

2. برخى دیگر مى‏گویند: مقصود این است که: آنان که شرک گرا و بت‏پرست بودند، خداى یکتا را نیز مى‏شناختند؛ امّا بتهاى خود را بسان خدا دوست مى‏داشتند: «کحبّهم‏اللّه».

3. و جمعى نیز مى‏گویند: منظور این است که شرک‏گرایان آنگونه که باید خدا را دوست داشته باشند، بتها را دوست مى‏داشتند.

«والّذین آمنوا اشدّ حبّاً للّه»

ولى محبّت مردم باایمان به خدا بیشتر است‏

جلوه‏هاى مهر و محبّت‏

شدّت عشق و مهر مردم باایمان به خداى یکتا، در موارد زیر، بخوبى جلوه‏گر مى‏شود:

1. مردم باایمان خداى یکتا را با کمال اخلاص مى‏پرستند و با همه وجود در ستایش او مى‏کوشند؛ و همه اینها ازسر مهر و عشق به آفریدگار خویش است.

2. مردم باایمان به این علّت خدا را دوست دارند که در اوج یقین و آگاهى، ایمان دارند که آفریدگار هستى نعمتهاى گوناگون را بى‏آنکه آنان درخواست کنند، ارزانى داشته است و در همه فراز و نشیبها و شرایط و احوال، خیر و صلاح بندگان خویش را مى‏خواهد. آنان با این عقیده و اطمینان، سپاس او را مى‏گزارند و درپرتو بینش و یقین به رحمت و مهرش، به او امید مى‏بندند؛ و به همین دلیل هم مهرآنها به خدا بیشتر و سخت‏تر است.

3. مردم باایمان عمیقاً اعتقاد دارند که صفات برتر و نامهاى والاتر و نیکوتر، تنها ازآن خداست؛ او آگاه و فرزانه‏اى است که همتا ندارد؛ سود و زیان و پاداش و کیفر، تنها به‏دست تواناى اوست، و بازگشت بندگان نیز به‏سوى او خواهد بود.

و با این اصول اساسى سه گانه است که مؤمنان به او سخت عشق مى‏ورزند.

در معناى «اشدّ حبّاً» نیز دو دیدگاه ارائه شده است:

1. ابن عبّاس معتقد است که واژه «اشدّ» به‏معناى پایدارتر و جاودانه‏تر است؛ و منظور این است که شرک‏گرایان در مهر خود به بتهاى رنگارنگ، ثبات قدم ندارند و هر از چندگاه از بتى به بت دیگر دل مى‏بندند و از ظالمى به ظالمى تازه روى مى‏آورند، امّا ایمان‏آوردگان به پروردگار، در عشق به خدا پایدار و استوارند.

2. عدّه‏اى نیز «اشدّ» را به‏معناى «سخت‏تر» گرفته و این جمله از آیه شریفه را بدینصورت تفسیر کرده‏اند که: شرک‏گرایان با چندین واسطه خدا را پرستش مى‏کنند؛ امّا ایمان‏آوردگان، خالص و یکسره دل درگرو عشق او دارند.

 

«ولویرى‏الّذین ظلموا اذ یرون‏العذاب انّ‏القوّة للّه جمعیاً و انّ‏اللّه شدیدالعذاب»

و اگر کسانى که ستم کردند، ببینند و بدانند عذاب [سهمگین روز رستاخیز] را، درخواهند یافت که همه قدرتها از آن خداى یکتاست و خدا سخت کیفر است‏

آرى؛ در اینصورت، آنان از هم‏اکنون ثمره شوم و زیانبار عملکرد زشت و ظالمانه خویش را مى‏نگرند.

واژه «یرى» را بعضى «دیدن» و برخى «دانستن» معنا کرده‏اند؛ که به‏نظر ما، مفهوم اوّل - «دیدن» - بهتر است؛ چرا که در جمله بعدى آیه، «یرون» نیز به همین معناآمده است. گروهى هم این واژه را «ترى» خوانده‏اند؛ که در اینصورت روى سخن آیه شریفه بظاهر پیامبر (ص) و درواقع تک تک انسانها است.

اگر آیه شریفه را با قرائت مشهور که در قرآن است، بخوانیم، تقدیر آیه اینگونه است که: «ولویرى... اذ یرون‏العذاب اَنَ‏القوّة للّه جمیعاً لرأوا مضّرة فعلهم». با این بیان، معناى آیه همانگونه است که در ترجمه آمده است؛ امّا اگر قرائت دیگر آیه شریفه را که واژه «یرى» را «ترى» مى‏خواند، درنظر بگیریم، تقدیر آیه بدینصورت مى‏شود: «ولو ترى‏الّذین ظلموا اذ یرون‏العذاب لرأیت اَنّ‏القوّه للّه جمیعاً.» (و تو اى پیامبر! اگر ستمکاران را - آنگاه که عذاب خدا را مى‏نگرند - ببینى، درخواهى یافت که قدرت یکسره از آن خداست).

کوتاه‏سخن اینکه چه شروع این آیه شریفه را «ولویرى» بخوانیم یا «ولوترى»، در هر دو صورت، جواب «لو» حذف شده است.

و وصف «عذاب» به شدّت و سختى در آیه شریفه، بخاطر مبالغه و از روى مجاز است؛ چرا که شدّت از صفات جسم است.