معراج
سُبْحَانَ الَّذِی أَسْرَی بِعَبْدِهِ لَیْلاً مِّنَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ إِلَی الْمَسْجِدِ الأَقْصَی الَّذِی بَارَکْنَا حَوْلَهُ لِنُرِیَهُ مِنْ آیَاتِنَا إِنَّهُ هُوَ السَّمِیعُ البَصِیرُ
منزه و پاک است (از هر نقص و عیبی) آن خدایی که بنده خود (محمّد صلّی الله علیه وآله) را در شبی از مسجد الحرام به سوی مسجد الاقصی سیر داد- مسجدی که اطراف آن را (به معنویت فرشتگان فرود آمده و پیامبران برخاسته از آنجا و سرسبزی درختان انبوه و نهرها) مبارک کردهایم- تا برخی از نشانههای (توحید و قدرت و حکمت) خود را به او نشان دهیم. البته او (خدا) است که (به گفتار بنده خود و ساکنان ملأ اعلی) شنوا و (به حال همه آنان) بیناست . ترجمه آیت الله مشکینی ره
تفسیر مجمع البیان:
سُبْحانَ الَّذی اَسْری بِعَبْدِهِ
پاک و منزه است آن خدایی که بنده برگزیدهاش محمد صلی الله علیه وآله را شبانگاهی از مکه و مسجد الحرام به سوی بیت المقدس و مسجد الاقصی... سیر داد.
روشن است که این رویداد بزرگ، یکی از نشانههای شگرف قدرت بیکران خداست، و آنان که او را نشناخته و عظمت او را درک نکرده و به او ایمان نیاوردهاند و برایش شریک و همتا میپندارند باید درس عبرت گیرند و به خود آیند.
واژه «سبحان» اسم مصدر و برای پاک و منزّه ساختن ذات پاک خدا از پندارهای شرکگرایان در مورد اوست؛ و گاه برای تعجّب به کار میرود، چرا که شگفت زدگی و تعجّب باعث ستایش و تسبیح میگردد؛ و بدینسان مسبّب به جای سبب قرار گرفته، از این رو «سبّح» به مفهوم «عجب» آمده است.
لَیْلاً: شبانگاهی.
منظور از این واژه آن است که معراج و سیر آسمانی پیامبر به هنگامه شب و در تاریخ یک سال پیش از هجرت بود.
مِنَ الْمَسْجِدِ الْحَرامِ
از مسجد الحرام.
پیامبر آن شب در خانه «امّ هانی»، خواهر امیر مؤمنان علیه السلام و همسر «هبیره مخزومی» بود، و سیر آسمانی آن حضرت از آنجا آغاز شد. و منظور از مسجد الحرام، مکّه است و مکّه و حرم، یکسره مسجد الحرام خوانده میشود. به باور «حسن» و «قتاده»، سفر پیامبر از خود مسجد الحرام آغاز شد.
اِلَی الْمَسْجِدِ الْاَقْصی
این بیان نشانگر آن است که سفر پیامبر از مسجد الحرام آغاز و تا مسجد الاقصی ادامه یافت و این آغاز و مقدمهای برای معراج بود.
در آیه شریفه از بیت المقدس به «اقصی» - که دورتر است - تعبیر شده است، چرا که مسافت آن تا مکّه و مسجد الحرام بسیار است.
الَّذی بارَکْنا حَوْلَهُ
آن مسجد جایی است که ما پیرامون آن را با برکت ساختهایم، از این رو اطراف آن پوشیده از درختان، گلها و گیاهان و میوههای گوناگون و دیگر نعمتهاست و نیازی نیست که نیازمندیهای مردم آن از دیگر جاهای دنیا تأمین گردد. آن سرزمین از نعمت امنیّت و آزادی برخوردار خواهد بود.
«مجاهد» میگوید: منظور این است که: آن مسجد جایی است که پیرامون آن را برکت بخشیدیم، چرا که ما آنجا را قرارگاه پیامبران و فرودگاه فرشتگان گردانیدیم.
آری، آنجا از آلودگی به شرک و کفر پاک است و پیامبران در آنجا به پرستش و عبادت خدا روزگار گذرانده و شرکگرایان، به خاطر نداشتن میدان کار، از آنجا رخت بر بستهاند. با این بیان مسجد الاقصی، هم از برکتهای مادی بهرهور است، و هم از برکتهای معنوی و روحی و دینی.
لِنُرَیَهُ مِنْ آیاتَنا
هدف از سیر دادن و بردن پیامبر این بود که نشانههای شگفت انگیز قدرت بیکران و دلیلهای روشن یکتایی خود را به او بنمایانیم.
این نشانههای قدرت و دلیلهای روشن بسیار بود، که از آن جمله، سیر شبانگاهی از مکّه تا بیت المقدس، دیدن پیامبران خدا، صعود به آسمانها و دیدن دهها نشانه و دلیل از نشانههای شکوه و عظمت خدا بود.
اِنَّهُ هُوَ السَّمیعُ الْبَصیرُ.
بیگمان خدا شنوا و داناست؛ بنا بر این هم سخن انکارگران قرآن و پیامبر را میشنود، و هم سیر آسمانی پیامبر را میبیند.