بَقِیَّةُ اللّهِ خَیْرٌ لَّکُمْ إِن کُنتُم "مُّؤْمِنِینَ

بَقِیَّةُ اللّهِ خَیْرٌ لَّکُمْ إِن کُنتُم مُّؤْمِنِینَ وَمَا أَنَاْ عَلَیْکُم بِحَفِیظٍ. هود 86
ترجمه آیت الله مشکینی ره:
آنچه خداوند (پس از اداء حق غیر) برایتان باقی می‏گذارد برای شما بهتر است اگر ایمان دارید، و من بر شما گمارده و نگهبان نیستم (تا مواظب ایمان و عمل و متصدی پاداش و کیفر شما باشم)
در کتاب اکمال الدین از امام باقر ع چنین نقل شده:
اول ما ینطق به القائم علیه السلام حین خرج هذه الایة (بَقِیَّتُ اللَّهِ خَیْرٌ لَکُمْ إِنْ کُنْتُمْ مُؤْمِنِینَ)، ثم یقول انا بقیة اللَّه و حجته و خلیفته علیکم فلا یسلم علیه مسلم الا قال السلام علیک یا بقیة اللَّه فی ارضه :" نخستین سخنی که مهدی ع پس از قیام خود می گوید این آیه است (بَقِیَّتُ اللَّهِ خَیْرٌ لَکُمْ إِنْ کُنْتُمْ مُؤْمِنِینَ) سپس می گوید منم بقیة اللَّه و حجت و خلیفه او در میان شما، سپس هیچکس بر او سلام نمی کند مگر اینکه می گوید: السلام علیک یا بقیة اللَّه فی ارضه".

تُوبُوا إِلَی اللَّهِ تَوْبَةً نَّصُوحًا

یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا تُوبُوا إِلَی اللَّهِ تَوْبَةً نَّصُوحًا عَسَی رَبُّکُمْ أَن یُکَفِّرَ عَنکُمْ سَیِّئَاتِکُمْ وَیُدْخِلَکُمْ جَنَّاتٍ تَجْرِی مِن تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ یَوْمَ لَا یُخْزِی اللَّهُ النَّبِیَّ وَالَّذِینَ آمَنُوا مَعَهُ نُورُهُمْ یَسْعَی بَیْنَ أَیْدِیهِمْ وَبِأَیْمَانِهِمْ یَقُولُونَ رَبَّنَا أَتْمِمْ لَنَا نُورَنَا وَاغْفِرْ لَنَا إِنَّکَ عَلَی کُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ. التحریم آیه : 8
ترجمه فولادوند:
ای کسانی که ایمان آورده‏اید، به درگاه خدا توبه‏ای راستین کنید، امید است که پروردگارتان بدیهایتان را از شما بزداید و شما را به باغهایی که از زیر [درختان‏] آن جویبارها روان است درآورد. در آن روز خدا پیامبر [خود] و کسانی را که با او ایمان آورده بودند خوار نمی‏گرداند: نورشان از پیشاپیش آنان، و سمت راستشان، روان است. می‏گویند: «پروردگارا، نور ما را برای ما کامل گردان و بر ما ببخشای، که تو بر هر چیز توانایی.»
تفسیر المیزان: 
در کافی به سند خود از ابی الصباح کنانی روایت کرده که گفت: از امام صادق (ع) پرسیدم آیه شریفه" یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا تُوبُوا إِلَی اللَّهِ تَوْبَةً نَصُوحاً" به چه معنا است؟
فرمود: به اینکه بنده خدا از گناهی توبه کند، و دیگر آن گناه را مرتکب نشود (این توبه نصوح و خالص است). محمد بن فضیل می‏گوید: من از حضرت ابی الحسن (ع) از این آیه پرسیدم. فرمود: اینکه از گناه توبه کند و دیگر آن را تکرار نکند 

إِنَّ الدِّینَ عِندَ اللّهِ الإِسْلاَمُ ...

إِنَّ الدِّینَ عِندَ اللّهِ الإِسْلاَمُ وَمَا اخْتَلَفَ الَّذِینَ أُوْتُواْ الْکِتَابَ إِلاَّ مِن بَعْدِ مَا جَاءهُمُ الْعِلْمُ بَغْیًا بَیْنَهُمْ وَمَن یَکْفُرْ بِآیَاتِ اللّهِ فَإِنَّ اللّهِ سَرِیعُ الْحِسَابِ. آل عمران 19
ترجمه آیت الله مشکینی ره:
به یقین دین (حقیقی که انبیا آورده و به صورت شرایع به بشر عرضه داشته‏اند) در نزد خداوند همان اسلام است، و کسانی که کتاب آسمانی به آنها داده شده (مانند یهود و نصاری، در دینشان) اختلاف نکردند مگر پس از آنکه آنها را (به حقیقت امر) علم آمد، (آن هم) از روی حسد و برتری‏جویی. و هر کس به آیات خدا کفر ورزد پس (بداند که) خداوند زودرس به حساب است.

تفسیر المیزان:
از ابن شهرآشوب از امام باقر (ع) روایت کرده که در معنای آیه:" إِنَّ الدِّینَ عِنْدَ اللَّهِ الْإِسْلامُ ..." فرمود: یعنی تسلیم شدن به ولایت علی بن ابی طالب (ع).
این معنایی که امام برای آیه کرده از باب ذکر روشن‏ترین مصداق است، 

شَهِدَ اللّهُ أَنَّهُ لاَ إِلَـهَ إِلاَّ هُوَ

شَهِدَ اللّهُ أَنَّهُ لاَ إِلَـهَ إِلاَّ هُوَ وَالْمَلاَئِکَةُ وَأُوْلُواْ الْعِلْمِ قَآئِمَاً بِالْقِسْطِ لاَ إِلَـهَ إِلاَّ هُوَ الْعَزِیزُ الْحَکِیمُ. آل عمران 18
خداوند (از ازل به علم خود و پس از خلقت جهان به صنع خود و سپس به زبان انبیا و خرد و کتب آسمانی) در حالی که قیام به عدالت دارد (و کارهایش بر پایه عدل استوار است) گواهی داد که معبودی جز او نیست، و فرشتگان و صاحبان دانش (نیز گواهی دادند آری) جز او معبودی نیست، مقتدر شکست‏ناپذیر و دارای اتقان صنع (در تکوین و تشریع) است. " ترجمه آیت الله مشکینی ره"
تفسیر مجمع البیان:
«انس‏بن مالک» از پیامبر گرامی نقل کرده است که فرمود: 
«مَنْ قرأَ «شهداللّه» الآیة عند منامه خلق‏اللّه منها سبعین الف خلق یستغفرون له الی یوم‏القیامه.»
هر که به‏هنگام خواب، آیه شریفه «شهداللّه...» را با اخلاص و ایمان بخواند، خدا به‏برکت آن، هفتادهزار فرشته پدید می‏آورد که تا روز رستاخیز برای او بخشایش بطلبند.
«زبیر» نقل کرده است که شب عرفه از پیامبر گرامی جدا نشدم و هماره مراقب او بودم، تا ببینم چه می‏خواند و چه عمل شایسته‏ای انجام می‏دهد؛ تااینکه شنیدم آن بزرگوار آیه شریفه «شهداللّه ...» را پیوسته زمزمه می‏کند.

اِنَّ الْحَسَناتِ یُذْهِبْنَ "السَّیِّئاتِ ‏ " ////

وَأَقِمِ الصَّلاَةَ طَرَفَیِ النَّهَارِ وَزُلَفًا مِّنَ اللَّیْلِ إِنَّ الْحَسَنَاتِ یُذْهِبْنَ السَّـیِّئَاتِ ذَلِکَ ذِکْرَی لِلذَّاکِرِینَ
و نماز را در دو طرف روز و اوایل شب که نزدیک روز است برپا دار (نماز صبح را در نیمه اول روز و ظهر و عصر را در نیمه دوم آن و مغرب و عشا را در اوایل شب بخوان) که به یقین نیکی‏ها (که نماز در رأس آنهاست) گناهان را از بین می‏برد (پلیدی گناه را از نفس، مفاسد آن را از آفاق، سیاهی آن را از نامه عمل و استحقاق عذاب را از عامل می‏زداید)، این تذکری است برای یادکنندگان. {ترجمه آیت الله مشکینی ره}
امید بخش‏ترین آیه :
«ابوحمزه ثمالی» از یکی از دو امام گرانقدر حضرت باقر و یا صادق - که درود خدا بر آنان باد - آورده است که می‏فرمود: روزی امیرمؤمنان رو به مردم نمود که هان ای بندگان خدا، کدامین آیه از همه آیات امیدبخش‏تر است؟

«صلوات»: دکر خدا و ملائک

إ‌‌ِنَّ اللَّهَ وَمَلَائِکَتَهُ یُصَلُّونَ عَلَی النَّبِیِّ یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آَمَنُوا صَلُّوا عَلَیْهِ وَسَلِّمُوا تَسْلِیمًا . سوره أحزاب : 56
عَن الصّادقِ علیه السلام فی تفسیرِ هذهِ الآیةِ:
الصَّلا‌‌ةُ مِن اللهِ عَزَّوَجَلَّ رَحمَةٌ، وَ مِن الملائِکَةِ تَزکِیَةٌ، وَ مِِن النّاسِ دُعاءٌ.
حضرت صادق علیه السلام درباره معنی صلوات خدا و ملائکه و مؤمنین بر پیامبر خدا صلی الله علیه و آله ‌فرمودند:
صلوات از جانب حق‌تعالی به معنی نزول رحمت، و از سوی فرشتگان به معنی ستایش و تمجید، و از سوی انسانها به معنی دعا می‌باشد. بحار الأنوار 91: 55، جامع أحادیث الشیعة15: 479 .
ال أبو عبدِ الله أو أبو جعفر علیهما السلام:
أثقَلُ ما یُوضَعُ فی المیزانِ یَومَ القیامةِ، الصَّلاةُ علی مُحمَّدٍ وَ(علی) أهلِ بِیتِه.
حضرت باقر و یا حضرت صادق علیهما السلام[13] می‌فرمایند:
سنگین‌ترین عملی که روز قیامت در ترازوی اعمال قرار داده می‌شود، صلوات بر محمد و اهل‌بیت گرامی ایشان علیهم السلام می‌باشد. وسائل الشیعة7: 197، بحار الأنوار91: 49
قالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّی اللهُ علیهِ وَآلِه:
مَنْ صَلّی عَلَیَّ فی کتابٍ، لَمْ تَزَل الملائِکَةُ تَستَغفِرُ لَه مادامَ اسمِی فی ذلکَ الکتابِِ.
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمودند:
کسی که در نوشته‌ای صلوات بر من را بنویسد، تا زمانی که نام من در آن نوشته باشد فرشتگان برای او استغفار می‌کنند. جامع الأخبار: 61، منیة المرید:347، بحار الأنوار91: 71
قالَ النَّبیُّ صَلَّی اللهُ عَلیهِ وَآلِهِ:
إنَّ الشَّیطانَ اثنانِ: شَیطانُ الجِنِّ وَ یُبَعَّدُ بـ" لاحُولَ وَلاقُوَّهَٔ إلاّ بِاللهِ العَلِّی العَظِیمِ"، وَشِیطانُ الإنْسِ وَیُبَعَّدُ بِالصَّلاهِٔ عَلیَ النَّبیِّ وَآلِهِ.
رسول خدا صلوات الله علیه و آله فرمودند:
شیاطین دو گروه‌اند؛ شیاطین جنّی که با ذکر "لاحُولَ وَلاقُوَّهٔ إلاّ بِاللهِ العَلِّی العَظِیمِ" رانده می‌شوند، و شیاطین انسی که با صلوات بر محمّد و آل محمّد [شر و آزارشان] از شخص دور می‌شود. بحار الأنوار92: 136، مستدرک وسائل الشیعهٔ5: 342
قالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّی اللهُ عَلیهِ وَ آلِهِ:
مَنْ قالَ ثَلاثَ مَرّاتٍ: "ألّلهُمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ" قَضَی اللهُ حاجَتَه. 
پیامبر گرامی اسلام صَلَّی اللهُ عَلیهِ وَ آلِهِ فرمودند:
هر کسی که سه مرتبه بگوید "ألّلهُمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ" خدای متعال حاجت او را برآورده می‌کند. مستدرک وسائل الشیعهٔ5: 227

فِی لَیلَهٔ المِعراجِ بَعدَ أنْ رَأی النَّبیُّ مَلَکاً یُحاسِبُ عَدَدَ قَطَراتِ المَطَرِ، قالَ المَلَکُ لَه صَلَّی اللهُ علیهِ وَآلِه:
یا رَسُولَ اللهِ، حَسابٌ لاأقْدِرُ عَلیهِ بِما عِندیِ مِن الحِفظِ وَالتَّذَکُّرِ وَالأیدِی وَالأصابِعِ، فقالَ: أیُّ حِسابٍ هُو؟
فَقالَ: قُومٌ مِنْ أُمَّتِکَ یَحْضُرُونَ مَجْمَعاً فَیُذْکَرُ اسْمُکَ عِندَهُم فَیُصَلُّونَ عَلَیکَ، فأنا لاأقْدِرُ عَلی حَصْرِ ثَوابِهِم.
در شب معراج، پیامبر صلی الله علیه و آله فرشته‌ای را دیدند که مقدارِ قطرات باران را محاسبه می‌کرد، آن فرشته عرض کرد: ای رسول خدا، حساب و شمارشی است که من با تمامِ توانِ خود، نمی‌توانم آن را شمارش کنم.
پیامبر صلی الله علیه و آله فرمودند: آن چه حسابی است!؟
فرشته گفت: هر گاه گروهی از امّت شما در جایی جمع شوند و پس از شنیدن نامتان بر شما صلوات فرستند، من از محاسبه‌ ثوابِ آنان عاجزم. مستدرک وسائل الشیعه5: 356،

برای فردایتان چه کرده اید!؟

یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَلْتَنظُرْ نَفْسٌ مَّا قَدَّمَتْ لِغَدٍ وَاتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ خَبِیرٌ بِمَا تَعْمَلُونَ حشر 18
ای کسانی که ایمان آورده‏اید! از خدا پروا دارید، و انسان باید بنگرد که برای فردا چه پیش فرستاده است، و از خدا بترسید. بی‏تردید خدا بدانچه می‏کنید آگاه است
تفسیر اطیب البیان
(یا ایها الذین امنوا اتقوا الله و لتنظر نفس ما قدمت لغد و اتقوا الله ان الله خبیر بما تعملون ):(ای کسانیکه ایمان آورده اید، از خدا بترسید و باید هر انسانی مراقب اعمالی که از پیش ، برای فردایش فرستاده باشد و از خدا بترسید، بدرستی که خدااز آنچه می کنید باخبر است )
(تقوی ) یعنی ورع و پرهیز از محارم الهی و اجتناب از ترک واجبات .در این آیه شریفه مؤمنان را فرمان می دهد که از خدا پروا داشته و ملتزم اوامر ونواهی او باشند و در اعمال خود نظر کنند و ببینند که چه عملی برای روز حساب پیش فرستاده اند آیا صالح است که امید ثواب داشته باشند و یا فاسد است که در این صورت ازعقاب خدا بهراسند و توبه نمایند و نفس خود را به محاسبه بکشند.و مجددا امر می نماید که از خدا تقوی داشته باشید، یعنی در مقام محاسبه ونظر دراعمال از خدا بترسید و متوجه باشید که او به آنچه می کنید آگاه است و صلاح و خلوص عمل شما یا فساد و عدم اخلاص آن را به درستی می شناسد.پس برمؤمنان واجب است که اولا واجبات الهی را انجام دهند و از محرمات ونواهی پروردگار اجتناب کنند و عملشان منحصر در طاعت خدا و اجتناب از معصیت باشد و سپس نظری به اعمال خود بیافکنند، چون این اعمال توشه آخرت آنهاست که ازاین دنیا برای خود می فرستند، و مطابق آن به حسابشان رسیدگی می شود،
پس شایسته است که انسان قبل از مرگ و لقاء الهی در روز جزا، خود به حساب خود رسیدگی کند واز بابت اعمال صالحش خدا را شکر گزارد و از بابت اعمال فاسدش به درگاه او توبه وطلب مغفرت نماید و در محاسبه اعمال خود نیز تقوا داشته باشد وعمل ریاکارانه خود راخالص نبیند یا عمل زشت خود در نظرش زیبا جلوه نکند، چون باید بداند در قیامت محاسبه او بدست خدایی است که نسبت به همه اعمال کوچک و بزرگ او آگاهی کامل دارد

یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اذْکُرُوا اللَّهَ ذِکْراً کَثِیراً..

پیامبر اکرم ـ صلی الله علیه و آله ـ فرمود:
«اِعْلَمُوا اَنَّ خَیْرَ اَعْمالِکُمْ عِنْدَ مَلیکِکُمْ وَ اَزْکاها وَ اَرْفَعَها فی دَرَجاتِکُمْ وَ خَیرَما طَلَعَتْ عَلَیهِ الشَّمعسُ، ذِکْرُاللهِ سُبْحانَهُ وَ تَعالی فَاِنّهُ اَخْبَرَ عَنْ نَفْسِهِ فَقال اَنا جَلیسُ مِنْ ذَکَرَنی.»
بدانید که بهترین اعمال شما نزد خداوند و پاکیزه‌ترین آن‌ها و آنچه از همه بیشتر درجات شما را بالا می‌برد و بهترین چیزی که آفتاب بر آن تابیده، ذکر خدای سبحان است؛ زیرا خدای تعالی از خودش خبر داده، فرمود: من همنشین کسی هستم که مرا یاد کند. عدة الداعی، احمد بن فهد، ص 238.

امام صادق ـ علیه السلام ـ از رسول خدا ـ صلی الله علیه و آله ـ نقل کرده که فرمود: «هر کسی که اوامر خدا را اطاعت نمود و از گناهان پرهیز کرد، همانا او ذاکر خداست، گرچه نماز و روزه (مستحبی) و قرائت قرآن او، اندک باشد و هر کس که معصیت و نافرمانی خدا نماید، خدا را فراموش کرده، گرچه نماز و روزه و تلاوت قرآن او بیش از حد معمول بوده باشد.» بحارالانوار، مجلسی، ج 93

ذکر زبانی:
ذکر زبانی به جا آوردن حمد و ثنای الهی، نجوا کردن (آهسته حرف زدن)، درد دل کردن، درخواست کمک از درگاه خدای سبحان و پناه بردن از شر شیاطین انس و جن به آن بارگاه مقدس است.
امام صادق ـ علیه السلام ـ فرمود:
«... پدرم «کثیرالذّکر» بود. من او را هنگام غذا خوردن و راه رفتن در حال ذکر گفتن خدا می‌یافتم، حتی صحبت کردن با دیگران، او را از یاد خدا باز نمی‌داشت. زبانش با گفتن «لا اله الا الله» به کامش چسبیده بود. او ما را جمع می‌کرد. کسانی را که قرآن خواندن می‌دانستند به قرائت قرآن و کسانی را که قرآن خواندن نمی‌دانستند، به ذکر خدا فرمان می‌داد تا خورشید طلوع کند» اصول کافی، ج 4، ص 258.
ذکر قلبی:
ذکر قلبی همان توجه قلبی به خدای سبحان است که دل را صفا و صیقل داده، جلوه گاه محبوب می‌کند و روح را تصفیه کرده، انسان را از قید اسارت نفس می‌رهاند. اگر قلب به تذکّر محبوب و یاد حق تبارک وتعالی عادت کرد و با آن عجین شد، انسان را دگرگون می‌کند، به طوری که حرکات و سکنات چشم، زبان، دست، پا و سایر اعضا، با ذکر حق انجام می‌گیرد و برخلاف وظایف، امری انجام نمی‌دهند. کامل‌ترین و بهترین مراتب ذکر نیز همین است که در همه مراتب انسانی، جاری شده و حکمش ظاهر و باطن و نهان و آشکار را در برگیرد و اگر ذکر زبانی نیز از نظر مکتب اسلام مطلوب است و به آن سفارش شده، سرّش در آن است که زبان قلب گشوده شود و به حدی برسد که زبان، چشم، گوش و سایر اعضای بدن از قلب پیروی کنند تا بدین وسیله دل برای ورود صاحب منزل، پاک و پاکیزه گردد.
علی ـ علیه السلام ـ فرمود:
«اِنَّ اللهَ سُبْحانَهُ جَعَلَ الذِّکْرَ جَلاءً لِلْقُلُوبِ...
همانا خداوند سبحان، ذکر را جلا و صفای دل‌ها قرار داده است... .
امام خمینی (قدس سرّه) می‌نویسد:
«پسی عزیز! در راه ذکر و یاد محبوب، تحمّل مشاقّ هرچه بکنی، کم کرده‌ای. دل را عادت بده به یاد محبوب، بلکه به خواست خدا، صورت قلب، صورت ذکر حقّ شود و کلمه طیّبه لا اله الا الله صورت اخیره و کمال اقصای نفس گردد که از این زادی بهتر برای سلوک الی الله و مُصلحی نیکوتر برای معایب نفس و راهبری خوبتر در معارف الهیه یافت نشود.
پس اگر طالب کمالات... و مهاجر الی الله هستی، قلب راعادت بده به تذکّر محبوب...»
ج ـ ذکر عملی:
ذکر عملی آن است که انسان در عمل، خدا را ناظر و شاهد اعمال و رفتار خود دانسته، هرجا که صحبت واجب باشد، آنجا حاضر بوده و هر جا که صبحت از محارم الهی، گناه و نافرمانی خدا باشد، غایب باشد و در حال گناه و نافرمانی دیده نشود. این نوع ذکر در آیات قرآن، به تعابیر گوناگون، در مورد اعمال انسانی به کار رفته است .